భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం

భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం భారతదేశ చరిత్రలో బ్రిటిష్ సామ్రాజ్య పాలన నుండి తమ దేశాన్ని విముక్తి చేయడానికి భారతీయులు ముందుకు వచ్చిన సమయాన్ని సూచిస్తుంది. అలాగే, బ్రిటీష్ రాజ్ కాలంలో భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం ఒక ముఖ్యమైన సంఘటన, భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ యొక్క ప్రాముఖ్యత మరియు మహాత్మా గాంధీ జీవితం. సాధారణంగా, భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం 1857 నుండి 1947 వరకు జరిగినట్లు పరిగణించబడుతుంది.

భారతదేశం యొక్క మొదటి స్వాతంత్ర్య సంగ్రామం (ఈ పేరుతో తరువాత ఒక పుస్తకాన్ని V.D సావర్కర్ ప్రచురించారు) బ్రిటిష్ పాలనకు వ్యతిరేకంగా భారతీయ సైనికులు మరియు ప్రజలు (పాలకులు మరియు రైతులు) చేసిన తిరుగుబాటు. ఈ సంఘటనను వివరించడానికి చరిత్రకారులు భారతీయ తిరుగుబాటు లేదా సిపాయిల తిరుగుబాటు వంటి పదాలను ఉపయోగించారు. బ్రిటీష్ రాజ్ యొక్క భారతీయ దళాల తిరుగుబాటు మే 1857లో ప్రారంభమైంది మరియు డిసెంబర్ 1858 వరకు కొనసాగింది. అనేక కారణాలు ఈ తిరుగుబాటుకు దారితీశాయి.

భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం 1857 నుండి 1947 వరకు సుమారు 90 సంవత్సరాల కాలంలో జరిగినట్లు చరిత్రకారులు పరిగణిస్తారు. ఈ కాలం బ్రిటీష్ రాజ్ కాలానికి అద్దం పడుతుంది, ఇది బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం భారతదేశాన్ని బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యం యొక్క కాలనీగా పరిపాలించినప్పుడు. నిజానికి, 1858 నాటి సిపాయిల తిరుగుబాటు భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలనకు వ్యతిరేకంగా భారతీయ తిరుగుబాటుకు తొలి ఉదాహరణగా పరిగణించబడుతుంది మరియు భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం యొక్క ప్రారంభ స్థానం. పైన పేర్కొన్న విధంగా, సిపాయిల తిరుగుబాటు మొదట మే 10, 1857న ప్రారంభమై నవంబర్ 1, 1858 వరకు కొనసాగింది. ఇది 'సిపాయిలు' అని పిలువబడే భారతీయ సైనికులు తమ రైఫిల్స్‌లో ఉపయోగించిన కాట్రిడ్జ్‌లను నిరసించడం చూసింది. ఉదాహరణకు, భారతదేశంలో ముస్లింలు మరియు హిందువులు పెద్ద సంఖ్యలో ఉన్నారు, అంటే ఈ మత విశ్వాసాలు సిపాయి సైనికులలో ఎక్కువగా ప్రాతినిధ్యం వహించాయి. అయితే, సిపాయి సైనికులకు ప్రామాణిక ఇష్యూ రైఫిల్ అయిన ఎన్‌ఫీల్డ్ రైఫిల్‌కు సంబంధించిన కాట్రిడ్జ్‌లు గొడ్డు మాంసం మరియు పంది కొవ్వుతో కలిపి గ్రీజు చేయబడ్డాయి. ఇది ముఖ్యమైనది, ఎందుకంటే పంది మాంసం ముస్లింలకు అసహ్యకరమైనదిగా పరిగణించబడుతుంది, అయితే గొడ్డు మాంసం హిందువులకు అసహ్యకరమైనదిగా పరిగణించబడుతుంది. అందుకని, రైఫిల్స్‌లోని గ్రీజు గురించి పుకార్లు ముస్లిం మరియు హిందూ సిపాయి సైనికుల శ్రేణుల అంతటా వ్యాపించాయి, ఇది తిరుగుబాటుకు దారితీసింది. సిపాయిల తిరుగుబాటు భారత సైనికులకు కోపం తెప్పించే ఇతర సమస్యల ద్వారా కూడా వ్యాపించింది. మొదటిది, బ్రిటిష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ సైన్యాల్లో సిపాయిలు ర్యాంక్‌ను పొందగలిగినప్పటికీ, వారు బ్రిటిష్ అధికారులచే అధిగమించబడ్డారు. రెండవది, బ్రిటిష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ భారతదేశంపై తన పాలనను విస్తరించడంతో, సిపాయిలతో సహా భారతీయ ప్రజలపై అది బలవంతంగా పన్నులు విధించింది. మూడవది, బ్రిటిష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీకి చెందిన బ్రిటీష్ అధికారులు సిపాయి సైనికులపై యూరోపియన్ ఆచారాలు, విలువలు మరియు మతపరమైన పద్ధతులను నెట్టారు. ఈ కారకాలు మిళితమై సిపాయిల తరపున బ్రిటీష్ వారి పట్ల అపనమ్మకం పెరగడానికి దారితీశాయి, దీని ఫలితంగా 1857 తిరుగుబాటు జరిగింది.

20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో భారతీయ జాతీయవాదం మరింత పెరిగింది, ప్రత్యేకించి 1914లో మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభమవడంతో. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ప్రధానంగా యూరోపియన్ సంఘర్షణ అయితే, ప్రధాన యూరోపియన్ శక్తుల కాలనీలు కూడా పోరాటంలో పాత్ర పోషించాయి. ఉదాహరణకు, 1.3 మిలియన్ల మంది భారతీయ సైనికులు మరియు కార్మికులు బ్రిటిష్ వారి పక్షాన యుద్ధ ప్రయత్నంలో పాల్గొన్నారని అంచనా. ఇంకా, ఐరోపా, మధ్యప్రాచ్యం మరియు ఉత్తర ఆఫ్రికా అంతటా భారత సైనికులు ఘర్షణల్లో పాల్గొన్నారు. భారతదేశం అంతటా ప్రజలలో దేశభక్తి భావానికి దారితీసినందున ఇది భారత జాతీయవాదాన్ని బలోపేతం చేయడానికి సహాయపడింది. నిజానికి, భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమ మద్దతుదారులు మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో భారతదేశం యొక్క పాత్ర స్వయం-ప్రభుత్వానికి సంబంధించిన కొన్ని అంశాలను పొందాలని వాదించడం ప్రారంభించారు. ముఖ్యంగా 1915లో మహాత్మా గాంధీ భారతదేశానికి తిరిగి రావడంతో ఈ ఆలోచన జనాదరణ పొందుతూనే ఉంది.

ఆర్థిక సహాయ నిరాకరణ ఆలోచనను గాంధీ ప్రోత్సహించిన మార్గాలలో ఒకటి ‘స్వదేశీ’ భావన. సాధారణంగా, ఇది భారతీయులు తమ సొంత వస్తువులను ఉత్పత్తి చేయడం (లేదా దేశీయంగా తయారు చేయబడిన వస్తువులను వినియోగించడం) మరియు విదేశీ వస్తువులను తిరస్కరించడం. ఆ సమయంలో, బ్రిటన్ ఇంగ్లాండ్‌లోని తమ ఫ్యాక్టరీల నుండి భారతదేశానికి వస్తువులను విక్రయించడం ద్వారా ఆర్థికంగా లాభపడింది. ఈ ఏర్పాటు భారతదేశాన్ని దాని స్వంత ఆర్థిక వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేయకుండా దూరం చేసింది మరియు పెద్ద మొత్తంలో సంపదను ఇంగ్లాండ్‌కు తిరిగి పంపింది. ఫలితంగా, భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ సభ్యులు (గాంధీతో సహా) స్వదేశీ ప్రాముఖ్యతను వ్యక్తం చేయడం ప్రారంభించారు. జనవరి 26, 1930 "పూర్ణ స్వరాజ్ దివస్" (స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం)గా ప్రకటించబడిన ఈ సమయంలో భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌కు ఒక ప్రధాన మైలురాయి. ఇది చాలా ముఖ్యమైనది, ఎందుకంటే బ్రిటన్ నుండి భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం సాధించడానికి భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌కు పెరుగుతున్న ప్రాముఖ్యతను ఇది హైలైట్ చేసింది. ఇది గాంధీ మరియు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌లోని ఇతర ప్రముఖ సభ్యుల సాల్ట్ మార్చ్ యొక్క ప్రధాన సంఘటనలకు దారితీసింది.

ఉప్పు మార్చ్ 1930లో మార్చి 12 నుండి ఏప్రిల్ 6 వరకు జరిగింది మరియు భారతదేశంలో ఉప్పు సేకరణకు సంబంధించిన బ్రిటిష్ చట్టాలకు వ్యతిరేకంగా గాంధీజీ అహింసాయుత నిరసనకు నాయకత్వం వహించారు. మరింత ప్రత్యేకంగా, 1882 ఉప్పు చట్టం కారణంగా భారతదేశంలో ఉప్పును పండించడంపై బ్రిటిష్ వారు పూర్తి నియంత్రణను కలిగి ఉన్నారు. ఈ చట్టం కారణంగా, భారతీయులు ఉప్పుపై పన్నులు చెల్లించవలసి వచ్చింది మరియు వారు చట్టాన్ని అనుసరించకపోతే కఠినమైన నేర శిక్షలను ఎదుర్కోవలసి ఉంటుంది. ఈ చట్టం భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌లో చాలా మందికి కోపం తెప్పించింది, ఎందుకంటే ఉప్పు శతాబ్దాలుగా భారతీయులకు, ముఖ్యంగా భారతదేశ తీరప్రాంతాల వెంబడి నివసించే వారికి ఉచితంగా అందుబాటులో ఉంది. ఫలితంగా, గాంధీ మరియు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ సభ్యులు ఉప్పు మార్చ్ నిర్వహించడం ద్వారా చట్టం యొక్క అహింసా నిరసనను చేపట్టాలని నిర్ణయించుకున్నారు. సాల్ట్ మార్చ్ యొక్క లక్ష్యం బ్రిటీష్ చట్టాన్ని బహిరంగంగా ధిక్కరించడం మరియు గాంధీ మరియు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ రెండూ మద్దతు ఇస్తున్న భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమానికి ఊపందుకోవడం. గాంధీ 1934లో భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌కు రాజీనామా చేశారు, అది రాజకీయ సంస్థ అభివృద్ధికి సహాయపడుతుందని ఆశించారు. అతను భారతీయ రాజకీయాల్లో చురుకుగా ఉండి, అహింసా శాసనోల్లంఘనపై తన నమ్మకాన్ని ప్రోత్సహించిన భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ అభ్యర్థులను ఆమోదించాడు.

ఆగష్టు 15, 1947 అర్ధరాత్రి, బ్రిటన్ భారతదేశానికి అధికారిక రాజకీయ స్వాతంత్ర్యం ఇచ్చింది. ఆ తర్వాత 1948 వ సంవత్సరం జనవరి 30 వ తేదీన , వృద్ధాప్యం, అనారోగ్యంతో ఉన్న గాంధీ, నాథూరామ్ గాడ్సే అనే హిందూ అతివాది కాల్చిన బుల్లెట్‌తో మరణించాడు. జాతీయ నాయకత్వం అతని చీఫ్ లెఫ్టినెంట్ జవహర్‌లాల్ నెహ్రూకి ఇవ్వబడింది. 3 జూన్ 1947న, వైస్రాయ్ లార్డ్ మౌంట్ బాటన్ భారతదేశాన్ని రెండు దేశాలుగా విభజించినట్లు ప్రకటించాడు: యూనియన్ ఆఫ్ ఇండియా మరియు ఇస్లామిక్ పాకిస్తాన్. ఈ విభజనలో, చాలా మంది మరణించారు, మరికొందరు వారి కుటుంబాల నుండి విడిపోయారు. 26 జనవరి 1950న భారతదేశం తమ రాజ్యాంగాన్ని ఆమోదించింది, ఇది ప్రపంచంలోనే అతి పెద్ద రాజ్యాంగం.